A dental professional wearing safety PPE gear and white lab coat smiling compassionately

Кариес

Забниот кариес е прогресивно заболување во кое киселините создадени од бактериите во плакот ја ослабуваат и уништуваат глеѓта на забот. Кариесот започнува со зголемена деминерализација на глеѓта и може да доведе до создавање на кавитет на забот (односно дупка во забот) и евентуална загуба на забот. И покрај тоа што може да се превенира, кариесот е најпревалентното заболување во светот.

Етиологија, Причини и Симптоми
Некои бактерии во устата кисели нус продукти кои ја разрушуваат структурата и ослободуваат минерали од забот (деминерализација).

Овој процес ја ослабува глеѓта, но плунката помага во враќање на изгубените минерали и зајакнување на забот (реминерализација). Кај луѓето кои имаат исхрана богата со шеќери и/или несоодветна орална хигиена, бактериите се насобираат на забите во леплива наслага наречена плак. Кога се изложени на јаглехидрати, бактериите од плакот континуирано ја деминерализираат глеѓта, надминувајќи ги нашите можности за реминерализација. Таа загуба на минерали води до деструкција на глеѓта.

Раниот кариес се манифестира како бела дамка, или почетна кариозна лезија, под површината на забот. Само, кога лезијата ја пробива површината на глеѓта, предизвикува создавање на кавитет во забот. Како што напредува кариесот, кавитетот може да стигне до дентинот, а подоцна и до пулпата. Ова може да предизвика силна болка кај пациентот и на крајот може да доведе до губење на забите или абсцес.

Кариозна лезија може да се формира каде било на забот, но најверојатно е да се појави на гризните површини (оклузален кариес), во просторот помеѓу забите (интерпроксимален кариес) или по должината на гингивалната маргина. Кај пациенти со изложени забни корени, кариесот е особено опасен, бидејќи напредува многу побрзо во дентинот (кариес на коренот) и е потешко да се контролира.

Забниот кариес е најраспространетата орална болест во светот, која ги погодува и возрасните и децата. Се проценува дека 2,3 милијарди луѓе имаат кариес на трајните заби, а 530 милиони деца имаат кариес на млечните заби.

Секој може да страда од кариес. Силните превентивни програми постигнаа масовно намалување на кариесот во раното детство. Во многу области во Европа, кариесот кај децата е забележан кај мал број на деца, често поврзан со нивниот социо-економски статус и знаењето на нивните родители за оралното здравје (постојано цицање на шишиња со млеко во текот на ноќта). И покрај превентивните достигнувања во детството, повеќето луѓе сè уште страдаат од кариес во текот на нивниот живот како возрасни, кога превентивните активности се намалуваат или се појавуваат нови фактори на ризик, како што се:

Лоша орална хигиена

Зголемено конзумирање на јаглехидрати

Често грицкање

Ксеростомија (сува уста)

Зрачење на главата и вратот (третман на рак)

PUFAs (видлива пулпа, улцерации, фистула, абсцес)
Влијание врз квалитетот на животот на пациентите

Во раните стадиуми на кариесот, пациентот веројатно нема да знае дека има почетна кариозна лезија, освен ако не му каже неговиот стоматолог. Сепак, како што кариесот напредува, пациентот ќе доживее сè поболни симптоми.

До моментот кога кавитетот ќе стигне до дентинот на забот, пациентот најверојатно ќе доживее одреден степен на болка и/или чувствителност на забите. Ако кавитетот стигне до пулпата или се развие апсцес, пациентот најверојатно ќе има екстремна болка.

Болката од забен кариес може да биде емоционално вознемирувачка и може да го отежне разговорот, јадењето или спиењето. Во случаи на видливо расипување на забите или губење на забите, на пр. расипување на предните заби, пациентот исто така може да доживее тешкотии со самодовербата и самопочитта.

Третманот на напредниот кариес, како што е ендодонтскиот третман или екстракцијата, може да биде болен и трауматичен за пациентот. Кариесот често се поврзува со други забни компликации кои бараат дополнителен третман, како што се гингивитис и периодонтитис.

Пациентите со кариес кои сакаат да поправат големо оштетување или да ги заменат изгубените заби можеби нема да можат да го сторат тоа поради високата цена.
Превенција, управување и третман

Кариесот може да се спречи со сведување на шеќерот во исхраната и грицките на минимум и практикување на добра орална хигиена. Четкањето два пати на ден со паста за заби со флуориди и чистењето помеѓу забите со конец или интердентални четки може да го спречи создавањето наслаги што доведува до кариес.

По повеќе од 50 години, пастите за заби кои содржат флуориди сè уште се златен стандард за превенција на кариес. Тие се докажани како ефикасни и безбедни во многу независни студии и ни помогнаа да постигнеме масовно намалување на кариесот во изминатите децении. Новите технологии ќе ни помогнат дополнително да ја зголемиме ефикасноста на пастата за заби со флуориди, на пример преку пребиотичкиот ефект на аргининот.

Ако кариесот се открие во рана фаза, може да се запре, па дури и да се врати во реверзибилна фаза. Кај пациенти со низок ризик од кариес, малата промена во нивното однесување и подобрувањето на нивните навики за орална нега може да ја пренасочи рамнотежата кон зголемена реминерализација и на тој начин да ја обнови направената штета.

Кај пациенти со зголемен ризик за прогресија на кариесот, можеби е потребна помоќна интервенција. Достапни се различни третмани со високо-флуоридни препарати кои можат да им помогнат на вашите пациенти да се заштитат од кариес додека не се делува врз основните ризик фактори:

Флуоридните лакови може да се применат во ординација, дури и кај мали деца, за да се спротивстават на ризикот од кариес и да помогнат во реминерализацијата на постоечките почетни кариесни лезии без дополнителен напор од страна на пациентот.

Специјализираните води за уста се дополнителни решенија за ефикасно управување со зголемениот ризик од кариес.
Штом лезијата ќе напредува во кавитет, оштетувањето на глеѓта не може природно да се обнови. Распаднатата глеѓ и/или дентинот мора да се отстранат и да се пополни кавитетот со пломба. Ако кариесот стигнал до пулпата, обично е потребен ендодонтски третман или екстракција.